Romanın başkarakteri Dmitri Ivanovich Nekhlyudov, Rus aristokrasisinin bir parçası olan genç bir adamdır. Nekhlyudov, gençliğinde köydeki bir hizmetçi olan Katyusha Maslova ile kısa süreli bir ilişki yaşamıştır. Ancak, bu ilişkiyi yalnızca bir macera olarak görüp Katyusha’yı terk eder ve ona büyük bir haksızlık yapar. Ardından, Nekhlyudov, bir süre sonra, başka bir dünyaya dalarak hayatını sürdürür ve hiçbir zaman Katyusha ile yaşadığı olayı düşünmez.

Yıllar sonra, Dmitri’nin hayatı tamamen değişir. Kendisi bir jüri üyesi olarak bir mahkemeye katılır ve burada, gençliğinde terk ettiği kadın olan Katyusha’yı, bir suçtan dolayı mahkumiyet için yargılanırken bulur. Katyusha, bir tecavüz suçuyla yargılanmakta ve hapis cezasına çarptırılmaktadır. Bu durumu fark ettiğinde Nekhlyudov, geçmişteki vicdan azabıyla yüzleşir. O, Katyusha’yı suçlu duruma düşürmüş, ona büyük bir haksızlık yapmıştır. Bu an, Nekhlyudov için bir uyanışa neden olur.

Nekhlyudov, Katyusha’nın suçsuz olduğunu düşünür ve geçmişteki hatalarını telafi etmek için mücadele etmeye karar verir. Kendisi, sosyal konumunu, mal varlığını ve tüm gücünü kullanarak, Katyusha’nın suçsuzluğunu kanıtlamaya ve onu serbest bırakmaya çalışır. Bu süreç, sadece Katyusha’yı savunmaktan daha fazlasını ifade eder. Nekhlyudov, içinde bulunduğu toplumsal düzenin adaletsizliklerini fark eder ve bir içsel dönüşüm yaşamaya başlar. Geçmişteki yaşam tarzını sorgular, sınıf farklarını ve toplumsal eşitsizliği eleştirir. Arayışının bir parçası olarak, kendi içsel huzurunu arar ve bir anlamda diriliş yaşamayı hedefler.

Ancak, Katyusha’nın durumunu düzeltmeye çalışırken, Nekhlyudov’un hayatındaki diğer önemli karakterler ve toplumsal baskılarla da mücadele etmesi gerekir. Katı sınıf yapıları, yargı sisteminin adaletsizliği ve kilise ile olan ilişkiler, Nekhlyudov’un pişmanlık, fedakarlık ve kefaretle ilgili arayışını engeller. Katyusha, onu affetmeye karar verir ve ona insan olarak gerçek bir bağışlama sunar.

Romanın sonunda, Nekhlyudov’un içsel dönüşümüne ulaşmasına rağmen, dış dünya ve toplumun sert gerçekleri ile başa çıkmaya çalıştığı bir dönemece girer. Ancak, sonunda bu değişim ona bir tür içsel huzur sağlar. Nekhlyudov, artık yalnızca bir aristokrat ya da zengin bir adam değil, toplumdan dışlanmış, ahlaki sorumluluklarını yerine getirmeye çalışan bir birey haline gelir.

Diriliş, Tolstoy’un insanın içsel değişimi ve toplumsal adaletle ilgili derin sorgulamalar yaptığı önemli bir eserdir. Roman, vicdan, kefaret, ahlaki sorumluluk ve kişisel dönüşüm temalarını işlerken, aynı zamanda Rus toplumunun sınıf yapıları ve adaletsizliklerine dair eleştirilerde bulunur. Tolstoy, bireysel bir pişmanlıkla başlayan bir yolculuğun, insanın manevi anlamda yeniden doğuşuna (dirilişine) nasıl yol açabileceğini anlatır.